HISTORIA OSADNICTWA W GMINIE WILKOWICE
Gmina Wilkowice położona jest w województwie śląskim, w powiecie bielskim, u podnóża Beskidów Zachodnich.
Zasięgiem terytorialnym obejmuje trzy miejscowości:
Wilkowice, Bystrą oraz Meszną.
WILKOWICE
usytuowane są u podnóża Beskidu Małego obok Bielska-Białej.
Początki stałego osadnictwa na ich obszarze datuje się na przełom XIII i XIV wieku, kiedy to zakon Cystersów został zobowiązany, aby u stóp Magurki założyć osadę i schrystianizować pogańskie ziemie Puszczy Karpackiej.
Sprowadzili oni kolonistów pochodzenia niemieckiego możliwe że ze Śląska (z administracji opolsko-raciborskiej), skąd zresztą sami przywędrowali.
Kolejny wiek przyniósł poważne straty pośród ludności lokalnej m.in. z powodu rozbójnictwa i migracji na tle religijnym (np. najazdami husytów), albo licznych napaści zorganizowanych przez szlachecką rodzinę Skrzyńskich.
Jednak w kolejnym stuleciu miejscowość odbudowano. Według szesnastowiecznych dokumentów z wizytacji biskupa ówczesna ludność Wilkowic posługiwała się także językiem niemieckim (podobnie jak w sąsiedniej Bystrej Śląskiej oraz Bielsku), co oznacza, że ich mieszkańcami byli również osadnicy pochodzenia niemieckiego. W 1630 r. wieś zamieszkiwało 234 protestantów i 102 katolików.
Po sprzedaży ziem Wilkowic, Mesznej oraz Bystrej Krakowskiej rodzinie Komorowskich - włodarzom ziem żywieckich, nowi właściciele zasiedlili ten region także grupą Wołochów - bałkańskich pasterzy przybyłych w nasze Beskidy przed najazdem Turków na Europę Południową.
W połowie XVIII stulecia podczas tzw. "potopu szwedzkiego" najeźdźcy ze Skandynawii zniszczyli znaczną część miejscowości, ale według niektórych przekazów historycznych, podczas stoczonej tu walki z Polakami, grupa ich dezerterów bądź jeńców osiadła w osadzie, i zasymilowała się z ludnością lokalną.
W ciągu kolejnych stuleci w okolicę przybywała także napływowa ludność polska m.in. z ościennych miejscowości, i chociaż regionu nie oszczędziły liczne niegdyś epidemie chorób zakaźnych, stałe osadnictwo Wilkowic dotrwało aż do współczesności.
Germańska ludność spolonizowała się i zasymilowała się z Polakami.
Do dziś, wielu mieszkańców wsi posiada spolszczone nazwiska niemieckie odziedziczone po przodkach z Zachodu, m.in. Nikiel (Nickel), Męcner, Borgieł, Hankus czy też Hańderek.
BYSTRA
- wieś położona w województwie śląskim nad rzeką Białką, u podnóża Beskidu Śląskiego. Pierwsze ślady osadnictwa na jej terenie odnotowano już w XIII wieku, kiedy to lokalnie, w obrębie Puszczy Karpackiej osiedlali się m.in. kryminaliści, zbiegli w tutejsze góry przed wymiarem sprawiedliwości.
Do 1956 roku istniały dwie odrębne, sąsiadujące ze sobą miejscowości - Bystra Krakowska oraz Bystra Śląska przedzielone doliną rzeki Białki.
Część śląska powstała w XVI wieku jako osada miejscowych drwali, ale właściciel sprzedał ją ościennemu miastu Bielsku, powierzając tym samym bielskiej administracji na kilka kolejnych stuleci.
Wkrótce do miejscowości zaczęli napływać osadnicy pochodzenia niemieckiego, których rodacy, jeszcze w 1921 roku stanowili niemal połowę wszystkich mieszkańców osady.
Liczna i wielowiekowa obecność Niemców na obszarze Bystrej Śląskiej przyczyniła się do określania wsi terminem "Bistrai", a nawet "Bystrą niemiecką".
Jednakże spory odsetek ludności nadal stanowili Polacy.
Aż do połowy XX wieku wieś należała do tzw. germańskiej "bielsko-bialskiej wyspy językowej", z której po II wojnie światowej większość kolonistów pochodzenia zachodniego wysiedlono do kraju swoich przodków.
Jednak cztery stulecia asymilacji pomiędzy obiema społecznościami przyczyniły się do tego, że częściowy odsetek Niemców zdążył się już spolonizować, a nawet ulec całkowitemu przemieszaniu z ludnością lokalną. Potomkowie tych osadników mieszkają w Bystrej do dzisiaj.
Nazwiska mieszkańców Bystrej pochodzenia niemieckiego:
Zacher, Macher, Pinczer, Olma, Hoffman, Zemanek itd.
Bystra Krakowska została założona nieco wcześniej bo na przełomie XV i XVI wieku przez ówczesnych właścicieli dóbr żywieckich - rodzinę Komorowskich. W odróżnieniu od części lewobrzeżnej - śląskiej, należała do Małopolski.
Oprócz ludności polskiej, w okolice miejscowości sprowadzono również grupę pasterzy wołoskich - przybyłych w nasze Karpaty z aż Półwyspu Bałkańskiego, którzy osiedlili tereny sąsiadujące z Bystrą od strony południowej, i z biegiem czasu wchłonęli się w społeczeństwo miejscowych Polaków.
Według spisu osadników z 1900 roku wszyscy mieszkańcy wsi byli polskojęzycznymi katolikami.
MESZNA
Wieś usytuowana w Kotlinie Żywieckiej u podnóża Beskidu Śląskiego założona w 1712 roku przez kasztelana Jerzego Warszyckiego - ówczesnego właściciela dóbr łodygowskich. Mieszkańcami miejscowości byli chłopi pochodzenia polskiego oraz potomkowie spolonizowanych Wołochów, których w okolice Mesznej i Boru Wilowskiego sprowadzono jeszcze w XVI w., - na długo przed oficjalną lokacją wsi.
Według spisu ludności z 1900 roku wszyscy mieszkańcy Mesznej byli polskojęzycznymi katolikami.
Źródła informacji historycznych na podstawie których powstał wpis:
*Pochodzenie nazwisk w Polsce (zakładka "Żywiecczyzna" oraz "Bielsko-Biała") - olszak-przytycki (gazeta.pl)
* Częstotliwość występowania nazwisk według nr. PESEL
BYSTRA:
*"Zarys monografii Bystrej" Jadwiga Kolarczyk (Książnica Beskidzka, dział Regionalny)
Bystra.pl
MESZNA:
* "Monografia Gminy Wilkowice" red. Przemysław Stanko
* G. Ciemała "Osadnictwo na prawie wołoskim w Beskidzie Śląskim i Żywieckim" -
"Żywiecczyzna-pogranicze śląsko-małopolskie" red. W. Zyzak (ibrbs.pl)
* "Dzieje państwa suskiego pod Babią Górą od XIV wieku do połowy XIX wieku" J. Grzybek (ibrbs.pl)
WILKOWICE:
* Region.beskidia.pl/Wilkowice
* Codex Diplomaticus Silesiae T.2 Urkunden der Klöster Rauden und Himmelwitz, der Dominicaner und der Dominicanerinnen in der Stadt Ratibor.
* Jacek Kachel: Pietrzykowice. Siedem wieków Pietrzykowic
* Józef Putek: O zbójnickich zamkach, heretyckich zborach, i oświęcimskiej Jerozolimie: szkice z dziejów pogranicza Śląsko-Polskiego.