BOJKOWIE
- Grupa etniczna Karpat Wschodnich należąca do społeczności tzw. "Rusinów Karpackich".
(Doprecyzowując, ona sama nie nazywała siebie "Bojkami", ale określenie to nadano im "z zewnątrz", i tak też przyjęło się w podstawowej historiografii).
Aż do połowy XX stulecia Bojkowie zamieszkiwali BIESZCZADY i ościenne Góry Sanocko-Turczańskie, znajdujące się dziś na południowym fragmencie granicy Polski i Ukrainy.
Ostateczny kres ich osadnictwa w regionie przypadł na okres tuż po II wojnie światowej, a szczególnie na zorganizowane przez Polskę Ludową działania tzw. "Akcji Wisła", która miała na celu całkowite wyludnienie Karpat polskich z ludności WSCHODNIEGO POCHODZENIA. Działania te urzeczywistniono.
Rdzenni mieszkańcy Bieszczadów byli społecznością odizolowaną i przez wieki funkcjonującą 'gdzieś na uboczu', a dla współczesności są już niemal ludnością 'archaiczną'. Przypominamy więc ich sylwetkę oraz DZIEJE, które są przecież barwną i NIEZAPRZECZALNĄ historią naszej II Rzeczpospolitej.
BOJKOWIE
Bojkowie osiedlali przedewszystkim niewielkie górskie miejscowości w dolinach rzecznych, gdzie trudnili się pasterstwem oraz rolnictwem.
Największymi miasteczkami zamieszkałymi przez tę społeczność były: Turka, Borynia i Wołowe, ale zamieszkiwali także te, położone przy zewnętrznej granicy Bojkowszczyzny: Sambor, Borysław, Skole, czy też Kałusz na Ukrainie.
KIM BYLI I SKĄD PRZYWĘDROWALI W NASZE BIESZCZADY?
Pochodzenie etniczne Bojków od zawsze budziło gorączkowe dyskusje wśród historyków i antropologów z całej Europy.
Już na początku XX stulecia, według ówczesnego stanu wiedzy i stopnia rozwoju nauki uformowano kilka prawdopodobnych hipotez na temat bojkowskiej genetyki.
Najpopularniejsza z nich zakładała, że Bojkowie to potomkowie tzw. Rusinów, - rzekomo czwartego narodu Słowian Wschodnich, których istnienia jednak nigdy dotąd nie udowodniono.
Mogli się oni także asymilować z bałkańskimi pasterzami przybyłymi w z południa Europy ostatnich wiekach średniowiecza, - z tzw. "Wołochami". Niektóre wsie regionu lokowano na prawie wołoskim (pasterskim), ale czasem oznaczało to także kolonie pasterzy ogółem. Odrębną kwestią był koczowniczy tryb życia Wołochów, który sprawiał, że często opuszczali oni swoje dawne ziemie na wschodzie (oddając je do dyspozycji innym), a sami wędrowali na zachód, za poszukiwaniem świeżych pastwisk koniecznych do wypasu zwierząt.
Znowu wybitny polski historyk i antropolog Tadeusz Sulimirski podał w wątpliwość bałkański rodowód u rdzennych górali Bieszczadu, za to uzależnił ich pochodzenie od 'rusińskiej' ludności napływowej z terenu wschodniego.
W XIX stuleciu słynni ukraińscy etnografowie skonstruowali sensacyjną i niespotykaną dotąd teorię, jakoby Bojkowie wywodzili się od... PLEMION CELTYCKICH. Zamieszkiwały one bowiem w starożytności tamtejsze Beskidy Lesiste i posiadały fenotyp zbliżony do bojkowskiego: nie rzadko rudawe odcienie włosów, oraz piegi..
Jednak najpewniej opuścili oni Karpaty jeszcze w okresie starożytności, i góry te opustoszały na nowo.
Potocznie pojawiające się teorie zaliczają Rusinów bieszczadzkich do narodu ukraińskiego, jako ich odrębny, nieco "zagubiony" w lokalnej historii odłam społeczności.
Jednak specjaliści z antropologii, już w latach 80 XX stulecia, bazując na rysach twarzy i odcieniach ludzkiej urody określili, że wygląd zewnętrzny Bojków różni się od ościennych Łemków, Polaków, Słowaków, Rumunów czy nawet Ukraińców.
Zaliczyli ich bowiem do fenotypu tzw. "bałtycko-uralskiego", rozpowszechnionego wśród ludności pochodzenia bałtycko-ugrofińskiego, jednak nie byli w stanie wykorzystać swojego odkrycia w celach naukowych (m.in z powodu braku odnotowanych wydarzeń dziejowych popierających takie spostrzeżenie).
Dopiero współczesne badania genetyczne rzuciły pewne światło na etniczne pochodzenie rdzennej społeczności Bieszczad i Gór Sanocko-Turczańskich. Genetycy z The Wayne State University w Detroit w Stanach Zjednoczonych wykonali tzw. mitochondrialne testy DNA wszystkim grupom etnicznym Rusinów Karpackich, i opublikowali wyniki swojej analizy na oficjalnej stronie internetowej.
Najbliższą pod względem genetycznym ludnością, pokrewną bieszczadzkim Bojkom okazali się...
Udmurci, grupa etniczna pochodzenia ugrofińskiego (podobnie jak Estończycy, Mordwini i północno-środkowi Rosjanie), wywodząca się z równiny położnej na zachód od Gór Ural w europejskiej części Rosji.
Udmurci, określani inaczej "Wotiakami" posiadają niezwykłą cechę fenotypową: są najbardziej rudowłosą społecznością na całym świecie, prześcigając w tej konkurencji nawet samych Irlandczyków pochodzenia celtyckiego.
WYZNANIE BOJKÓW
W średniowieczu Bojkowie praktykowali prawosławie, ale po utworzeniu tzw. Unii Brzeskiej, łączącej ze sobą wschodnie i zachodnie Chrześcijaństwo zmuszeni zostali przejść na jej katolicki odłam - tzw. cerkiew grekokatolicką. Uznawali więc zwierzchnictwo papieża w Watykanie, ale zachowali dawne rusińskie obrządki, oraz wschodnie obyczaje.
Modlili się w drewnianych cerkwiach, które po ich wysiedleniu zostały zburzone, bądź przemianowane na kościoły rzymskokatolickie dla sprowadzonych po wojnie Polaków.
ŻYCIE CODZIENNE
Bojkowie byli społecznością ubogą i odlizolowaną od innych cywilizacji narodowych.
Całymi, wielopokoleniowymi rodzinami zamieszkiwali w drewnianych chatach zwanych "chyżami". Dawniej wypasali zwierzęta pasterskie na pobliskich połoninach, ale już w XIX i XX stuleciu trudnili się przedewszystkim uprawą ziemi, hodowlą bydła, owiec, ptactwa, a także roślin jadalnych.
Ich głównym składnikiem pożywienia był nabiał, warzywa rolne, grzyby oraz leśne owoce. Jedli dużo produktów zbożowych, ziemniaków, buraków, kapusty i serów, a mięso gościło na ich stołach stosunkowo rzadko, zwykle przy okazji świąt (już częściej spożywali ryby źródlane).
Odzież i pościel wyszywana była w domach przez kobiety, zwykle w porze zimowej, wykorzystujące w tym celu płótno lniane i konopne, oraz owczą wełnę.
.
Mężczyzni stroili się w kapelusze, białe spodnie i białe koszule, nieraz też kamizelki. Większość z nich posiadała długie włosy, które w święta, za pomocą tłuszczu maślanego zaplatała w warkoczyki.
Panny upodobały sobie warkocze, mężatki upinały koki, często też zakładały chusty różnych kolorów i fasonów w zależności od dnia i pogody.
NAZWISKA
Powszechnie Bojkowie kojarzą nam się z narodem ukraińskim, m.in. ze względu na to samo 'cerkiewne' wyznanie, tożsamy język, a nawet identyczne, wschodniosłowiańskie nazwiska. Rzeczywiście, większość ich nazwisk była pochodzenia ukraińskiego, jak m.in. najpopularniejsze:
Bojko, Mielnyk, Dziubak, Rusyn (Rusin) oraz Popowycz.
Miało to prawdopodobnie związek z sąsiedztwem obu społeczności.
Oprócz powyższych, posiadali oni trzy inne odrębne grupy nazwisk.
Do drugiej z nich należą potoczne: Kowal, Baran, Duda itp., nadawane także u społeczności polskiej oraz słowackiej.
Trzecim rodzajem, także praktykowanym przez rdzennych mieszkańców Bieszczadów, były nazwiska 'polsko-brzmiące' - tzn. zakończone na "ski".
W rzeczywistości były to poprostu przymiotniki nadawane od nazw lokalnych miejscowości, gdzie mieszkały, lub skąd wywodziły się bojkowskie rodziny.
Doliński - od bieszczadzkiej wsi Dolina
Duszatyński - od bieszczadzkiej wsi Duszatyń
Zawojski - od Zawoju
Komaniecki - od Komańczy
Dobrzański - od Dobrej
Odrzechowski - od Odrzechowej
Olszański - od Olchowca i Olchowej
Sokołowski - od Sokolego i Sokołowej Woli
Polański - od Polany
Tarnawski - od Tarnawy Wyżnej i Niżnej
Rusnacy nazywani byli także "przymiotnikowo - imiennie" m.in.: Maciejowski, Iwanowski, Michalski, Mychaliak, Pawelczak, Pietrowski, czy też Romanik.
Ostateczny kres kilkuwiekowej obecności Rusinów bojkowskich w Bieszczadach przypada na okres tzw. Akcji "Wisła" przeprowadzonej przez Polskę Ludową w latach 1947-1950.
Miała ona na celu walkę z ukraińską, nacjonalistyczną organizacją powstańczą UPA, do której wstępowali nieliczni Bojkowie i Łemkowie, ale przedewszystkim planowała wysiedlenie wszystkich Rusinów i Ukraińców z obszaru gór powojennej Polski.
Większość sposród nich wywieziono do Związku Radzieckiego, część zamieszkała na Ziemiach Odzyskanych (najliczniej na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim), i już nigdy nie powróciła do swojej ojczyzny.
Wyludnienie Karpat Wschodnich z ludności pochodzenia rusińskiego spowodowało ogromne opustoszenie całego regionu.
Bieszczadzkie miejscowości zamarły, większość nagle przestała istnieć. Współcześnie, niekiedy jedynymi śladami historycznej obecności Bojków na tym terenie, są zdziczałe krzewy z ich dawnych sadów, przydrożne krzyże, czy też drewniane cerkwie przemienione na kościoły rzymskokatolickie.
LICZEBNOŚĆ
W dzisiejszych czasach liczebność Bojków określana jest na ok. 50 tys., gdzie większość zamieszkuje Rosję i Ukrainę, i identyfikuje się z tamtejszymi narodami.
Przed II wojną Bojkowie byli społecznością liczniejszą, ale najstarsze pokolenia, pamiętające jeszcze swoją bieszczadzką ojcowiznę - wymierają, a najmłodsze nie kultywują już tradycji swoich przodków.
Na terenie Polski żyje dziś ok. 250 osób identyfikujących się jako "Bojkowie", głównie na ziemiach poniemieckich, gdzie przesiedlono ich w ramach powojennej "Akcji Wisła".
Wpis powstał na podstawie m.in. danych historycznych, analizy nazwisk wysiedlonych z Karpat oraz wyników mitochondrialnych badań genetycznych z anglojęzycznej publikacji Uniwersytetu Wayne.
Większość zdjęć posiada domenę publiczną, lub zostały one podpisane.